چرم چیست؟ آشنایی با انواع چرم
چرم، ماده ای طبیعی، بادوام و منعطف است که از دباغی پوست خام جانوران، به‌ویژه گاو به‌دست می‌آید. فرایند دباغی، پوست فسادپذیر را به یک مادهٔ طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف‌پذیر برای کاربردهای گوناگون تبدیل می‌کند. چرم در تلفیق با چوب، پایهٔ فناوری باستانیان را شکل می‌داده‌است.
صنعت چرم و صنعت خز با هم متفاوت‌اند. این تفاوت از اهمیت مواد خام مورد استفاده در هر کدام پیداست. مواد خام مورد استفاده در صنعت چرم، محصولات فرعی صنعت گوشت هستند؛ در حالی‌که گوشت ارزش بیش‌تری از پوست دارد. مواد خامی که در صنعت خز به‌کار گرفته می‌شوند، ارزش بیش‌تری از گوشت دارند و به همین خاطر گوشت به عنوان یک محصول جانبی تلقی می‌شود.
چرم چیست؟ آشنایی با انواع چرم
تاکسیدرمی امکان استفاده از پوست حیوانات را به انسان می‌دهد، البته مهم‌تر از پوست‌شان، سر و بخشی از پشت آن‌هاست. پوست‌های خام در ساخت چسب و ژلاتین هم کاربرد دارند. چند راه وجود دارد که در نتیجهٔ آنها، پوست جانور به یک مادهٔ انعطاف‌پذیر و محکم به نام چرم تبدیل می‌شود.
از چرم برای ساخت محصولات متنوعی از قبیل: کفش، لباس، کیف، جلد کتاب، مبلمان و… استفاده می‌شود.
چرم می تواند طبیعی و از حیوانات و یا به صورت صنعتی تولید شده باشد.
با توجه پیشرفت تکنولوژی چرم های گیاهی که حاصل فراوری گیاهانی مانند کاکتوس و ذرت بوده اند و در حال حاضر برای طرفداران گیاه خواری طرفدار زیادی پیدا کرده اند. در حاضر در ایران و مکزیک برند هایی مانند چرم کاکتوس و چرم فیل مشغول تحقیق و اجرا در این موارد هستند.
چرم چیست؟ آشنایی با انواع چرم
چرم، کاربردهای مختلفی دارد. اما استفاده از چرم در ساخت کاپشن، کیف و کفش بیشتر است. کاربردهای چرم:
پوشاک مانند شلوار، کراوات، دستکش، کت، کاپشن و کفش، کمربند، کیف چرم
وسایل جانبی مانند کیف، جاکلیدی
بازار جهانی پوست و چرم
بحران اقتصادی اواخر دهه ۲۰۰۰ تأثیر زیادی بر روی بازارهای جهانی پوست و چرم داشته‌است. از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۹ میزان تولید به دلیل بحران اقتصادی در حدود ۰٫۵٪ و قیمت‌ها تا ۳۰٪ افت داشته‌اند.[۱] از سال ۲۰۱۲ قیمت‌ها ثابت شده و با رشدی که در سال‌های پس از بحران داشته، قیمت‌ها به بالای دوران قبل از بحران رسیده‌است.
در سال ۲۰۱۷ حجم بازار جهانی کالاهای چرمی ۴۱۴٫۰ میلیارد دلار ارزیابی شده‌است[۲] و پیش‌بینی می‌شود این بازار در سال ۲۰۲۵ به ۶۲۹٫۶۵ میلیارد دلار برسد.[۳]
چرم چیست؟ آشنایی با انواع چرم
در سال ۲۰۰۹ شرکت نایک و تیمبرلند خرید چرم از بخش‌های جنگل‌زدایی شدهٔ جنگل‌های آمازون را متوقف کردند.[۴] این عمل تنها چند هفته پس از گزارش سازمان صلح سبز صورت گرفت که نشان می‌داد گله‌های دام‌داری‌های منطقهٔ آمازون باعث تخریب جنگل‌های آمازون می‌شوند.
چرم در دنیا به دو شیوه کلی تولید می‌شود؛ یا با استفاده از مواد کرومی، یا با استفاده از مواد گیاهی (وجیتال).
در روش نخست (کرومی)، فضاهای بین‌سلولی سطح پوست خام با استفاده از مواد شیمیایی کرومی رنگ‌دهی می‌شود. شیوه استفاده از مواد کرومی از شیوه‌های سنتی تولید چرم است و تا سال‌های اخیر، عمده چرم تولیدی جهان با همین روش تولید می‌شد. اما امروزه در اروپا و آمریکا نه تنها استفاده از این روش ممنوع شده‌است، بلکه محصولات چرمی‌ای که با چرم‌های کرومی تولیدشده‌اند، اجازه حضور در بازار این کشورها را پیدا نمی‌کنند و عمدتاً برای مصرف در کشورهای جهان سوم تولید می‌شوند.
کروم یک فلز سنگین است که هم به محیط زیست و هم به سلامت انسان آسیب می‌رساند؛ این آسیب‌رسانی سبب شده‌است طی سال‌های اخیر، دولت‌های کشورهای پیشرفته تولیدکنندگان چرم و محصولات چرمی را به استفاده از مواد گیاهی برای تولید چرم و محصولات چرمی تشویق کنند. این در حالی است که در ایران، در خصوص آسیب‌رسانی و مضرات چرم‌های کرومی اطلاع‌رسانی صحیحی انجام نشده و قانونی نیز برای محدود کردن استفاده از این نوع چرم وجود ندارد.[۵]
ابزارهای مدرن کار با چرم
پوست دباغی‌شده در مراکش
چرم، ماده ای طبیعی، بادوام و منعطف است که از دباغی پوست خام جانوران، به‌ویژه گاو به‌دست می‌آید. فرایند دباغی، پوست فسادپذیر را به یک مادهٔ طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف‌پذیر برای کاربردهای گوناگون تبدیل می‌کند. چرم در تلفیق با چوب، پایهٔ فناوری باستانیان را شکل می‌داده‌است.
صنعت چرم و صنعت خز با هم متفاوت‌اند. این تفاوت از اهمیت مواد خام مورد استفاده در هر کدام پیداست. مواد خام مورد استفاده در صنعت چرم، محصولات فرعی صنعت گوشت هستند؛ در حالی‌که گوشت ارزش بیش‌تری از پوست دارد. مواد خامی که در صنعت خز به‌کار گرفته می‌شوند، ارزش بیش‌تری از گوشت دارند و به همین خاطر گوشت به عنوان یک محصول جانبی تلقی می‌شود.
تاکسیدرمی امکان استفاده از پوست حیوانات را به انسان می‌دهد، البته مهم‌تر از پوست‌شان، سر و بخشی از پشت آن‌هاست. پوست‌های خام در ساخت چسب و ژلاتین هم کاربرد دارند. چند راه وجود دارد که در نتیجهٔ آنها، پوست جانور به یک مادهٔ انعطاف‌پذیر و محکم به نام چرم تبدیل می‌شود.
از چرم برای ساخت محصولات متنوعی از قبیل: کفش، لباس، کیف، جلد کتاب، مبلمان و… استفاده می‌شود.
چرم می تواند طبیعی و از حیوانات و یا به صورت صنعتی تولید شده باشد.
با توجه پیشرفت تکنولوژی چرم های گیاهی که حاصل فراوری گیاهانی مانند کاکتوس و ذرت بوده اند و در حال حاضر برای طرفداران گیاه خواری طرفدار زیادی پیدا کرده اند. در حاضر در ایران و مکزیک برند هایی مانند چرم کاکتوس و چرم فیل مشغول تحقیق و اجرا در این موارد هستند.
کاربرد چرم
چرم، کاربردهای مختلفی دارد. اما استفاده از چرم در ساخت کاپشن، کیف و کفش بیشتر است. کاربردهای چرم:
پوشاک مانند شلوار، کراوات، دستکش، کت، کاپشن و کفش، کمربند، کیف چرم
وسایل جانبی مانند کیف، جاکلیدی
بازار جهانی پوست و چرم
بحران اقتصادی اواخر دهه ۲۰۰۰ تأثیر زیادی بر روی بازارهای جهانی پوست و چرم داشته‌است. از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۹ میزان تولید به دلیل بحران اقتصادی در حدود ۰٫۵٪ و قیمت‌ها تا ۳۰٪ افت داشته‌اند.[۱] از سال ۲۰۱۲ قیمت‌ها ثابت شده و با رشدی که در سال‌های پس از بحران داشته، قیمت‌ها به بالای دوران قبل از بحران رسیده‌است.
در سال ۲۰۱۷ حجم بازار جهانی کالاهای چرمی ۴۱۴٫۰ میلیارد دلار ارزیابی شده‌است و پیش‌بینی می‌شود این بازار در سال ۲۰۲۵ به ۶۲۹٫۶۵ میلیارد دلار برسد.
مسائل زیست‌محیطی
در سال ۲۰۰۹ شرکت نایک و تیمبرلند خرید چرم از بخش‌های جنگل‌زدایی شدهٔ جنگل‌های آمازون را متوقف کردند.[۴] این عمل تنها چند هفته پس از گزارش سازمان صلح سبز صورت گرفت که نشان می‌داد گله‌های دام‌داری‌های منطقهٔ آمازون باعث تخریب جنگل‌های آمازون می‌شوند.
رنگ آمیزی چرم
چرم در دنیا به دو شیوه کلی تولید می‌شود؛ یا با استفاده از مواد کرومی، یا با استفاده از مواد گیاهی (وجیتال).
در روش نخست (کرومی)، فضاهای بین‌سلولی سطح پوست خام با استفاده از مواد شیمیایی کرومی رنگ‌دهی می‌شود. شیوه استفاده از مواد کرومی از شیوه‌های سنتی تولید چرم است و تا سال‌های اخیر، عمده چرم تولیدی جهان با همین روش تولید می‌شد. اما امروزه در اروپا و آمریکا نه تنها استفاده از این روش ممنوع شده‌است، بلکه محصولات چرمی‌ای که با چرم‌های کرومی تولیدشده‌اند، اجازه حضور در بازار این کشورها را پیدا نمی‌کنند و عمدتاً برای مصرف در کشورهای جهان سوم تولید می‌شوند.
کروم یک فلز سنگین است که هم به محیط زیست و هم به سلامت انسان آسیب می‌رساند؛ این آسیب‌رسانی سبب شده‌است طی سال‌های اخیر، دولت‌های کشورهای پیشرفته تولیدکنندگان چرم و محصولات چرمی را به استفاده از مواد گیاهی برای تولید چرم و محصولات چرمی تشویق کنند. این در حالی است که در ایران، در خصوص آسیب‌رسانی و مضرات چرم‌های کرومی اطلاع‌رسانی صحیحی انجام نشده و قانونی نیز برای محدود کردن استفاده از این نوع چرم وجود ندارد.
تاریخچه چرم در ایران
به هنر چرم‌سازی سنتی در ایران سراجی می‌گویند، از این هنر در تولید انواع کیف، کفش، کمربند، زیورآلات، زین اسب و حتی تزیین صندوق‌های قدیمی در ایام گذشته استفاده می‌شده و از قدیم به اشخاصی که به این کار مشغول بودند، سراج می گفتند.
در ایران نوشته‌هایی مربوط به پس از حملهٔ مغول، از خواجه رشید الدین، نشان‌گر آنست که تجارت چرم و پوست در ایران پررونق بوده‌است، این اسناد گواه شهرت برخی شهرها مانند تبریز و شیراز در این دوره است. در دورهٔ قاجار، همدان مرکز مهم تولید نوعی چرم، معروف به «چرم همدانی» بوده‌است، که از پوست گوسفند تهیه می‌شد.
در سال ۱۲۶۷ از جمله کارهایی که امیر کبیر به نمایشگاهی در لندن فرستاد، پوست بوده‌است. به علاوه در این دوره صادرات پوست و چرم، از اغلب شهرهای ایران به روسیه و عثمانی و هند رونق بسیار داشت. علاوه بر همدان، شهرهای تبریز و اصفهان نیز در تولید و صادرات چرم سهم به‌سزایی داشته‌اند. اولین کارخانه چرم سازی ایران در سال ۱۳۰۸ شمسی در شهر تبریز بنا شد و پس از آن در همدان، تهران و اصفهان نیز کارخانه‌هایی تأسیس شد.
در سال ۱۳۱۱ نخستین کارخانه ماشینی و مدرن چرم سازی در همدان توسط اردشیر یگانگی بنیان گذاشته شد. تاریخ فعالیت واقعی صنعت چرم سازی در ایران را باید از تاریخ فعالیت صنعت چرم در همدان محاسبه کرد. از آن پس این صنعت به تدریج در کشور توسعه یافت به گونه‌ای که تعداد کارخانه‌های چرم سازی از یک کارخانه در سال ۱۳۱۱ به ۲۲ کارخانه در سال ۱۳۲۲ افزایش یافت.
چرم در اصل همان پوست حیوانات مرده است که تحت فرآیندهای گوناگونی قرار می گیرد تا به شکلی که می شناسیم تبدیل گردد و در ساخت پوشش مبلمان، کیف و کفش و پوشاک و بسیاری موارد دیگر استفاده می شود. چرم بسیار مقاوم و بادوام بوده و علاوه بر این ها ظریف و شیک هم هست. چرم انواع گوناگونی دارد که هر یک از آن ها برای کاربرد خاصی مناسب است.
چرم به طور اساسی از پوست حیوانات تولید می شود و پس از گذراندن مراحل ای بهبود و زیباسازی می شود.
چرم را از پوست حیواناتی مانند گاو، گوسفند، بز، اسب، خوک و انواع حیوانات دیگر به دست می آورند در صنعت امروزی چرم پوست گوساله، بز و گوسفند بیشترین استفاده را دارند.
از ترکیب پوست جانوران با موادی مختلف مانند زاج سفید، پوست درخت صنوبر، کاج، بلوط، فندق، کائوچو، سماق و مواد شیمیایی دیگر جنس انعطاف پذیری تولید می شود که نام آن چرم می باشد.
در صنعت چرم سازی چرم به سه نوع چرم سبک، چرم نیمه سبک و چرم سنگین تقسیم می‌شود
چرم سبک محصولی است که از پوست حیواناتی مانند گوسفند، بره، بز غاله و بز به دست می آید این چرم نسبت به انواع دیگر چرم ها ضخامت کمتری دارد و بسیار ظریف و نازک است و به همین دلیل به آن چرم سبک می گویند راحتی و سبکی ذاتی این چرم آن را برای استفاده در کلاه و لباس ها بسیار مناسب کرده است همچنین نگهداری و مراقبت از این نوع چرم بسیار ضروری است.
از چرم سبک در ساخت محصولاتی مانند لبـاس چرم، کاپشن چرم و دستکش چرم استفاده شده و از نوع کیفیت پایینتر آن به عنوان آستری کفش و لباس استفاده می‌شود.
چرم نیمه سنگین :
این چرم از پوست حیواناتی مانند کروکودیل و شترمرغ به دست می‌آید یکی از بهترین چرم های بازار محسوب می شود و نسبت به بقیه چرم ها قیمت بالاتری دارد کمیاب بودن، کیفیت و قیمت بالای این چرم نیمه سنگین باعث شده تا این نوع چرم در ساخت کلاه های لوکس و بیشتر در ساخت محصولاتی که جنبه تزیینی دارند و یا لوکس محسوب می شوند مورد استفاده قرار بگیرد.
چرم سنگین :
به چرمی گفته می شود که از پوست حیواناتی مانند گاو، گاومیش، گوساله و شتر و … به دست می آید. چرم سنگین بهترین نوع چرم جهت استفاده های معمول است و دارای بیشترین مقاومت و زیباترین رخ در میان چرم های دیگر است. این نوع چرم به علت استحکام و مقاومت بالا به مصرف در زیره و رویه کفش، ساخت کیف های دستی و جیبی مرغوب و یا تسمه های ماشین آلات صنعتی و … می رسد.
چرم مصنوعی :
به دلیل قیمت بالای چرم طبیعی چرم مصنوعی یکی از انتخاب های رایج برای تولید محصولات چرمی می باشد چرم مصنوعی نسبت به چرم طبیعی کیفیت بالایی ندارد اما ظاهر مناسب و قیمت پایین آن سبب شده تا طرفداران بسیاری پیدا کند
چرم مصنوعی را از گیاهان می سازند نام دیگر این چرم، چرم گیاهی و چرم وگان می باشد کاربرد فراوانی در تولید روکش صندلی، پالتو، کیف، کفش و دیگر محصولات چرمی کاربرد فراوانی دارد
علاوه بر دسته بندی کلی بالا، چرم طبیعی را بر اساس نوع دباغی هم می توان به دسته های زیر تقسیم کرد :
چرم گیاهی :
در دباغی این نوع چرم تا حد امکان از مواد و رنگ های شیمیایی استفاده نمی شود و به جای آن از رنگ های گیاهی و مواد و روغن های حیوانی استفاده می شود. این نوع چرم به علت اینکه دارای بیشترین سازگاری با محیط زیست بوده و در اثر تماس با پوست انسان عوارضی ایجاد نمی کند از بهترین انواع دباغی چرم به شمار می رود.
چرم جوشانده :
چرم جوشانده نمونه ای است از چرمی که با قرار گرفتن در آب داغ، شناور شده و سفت می‌شود. این اتفاق در موم جوشانده و مواد شبیه هم رخ می‌دهد. در تاریخ گه گاه پس از عمل سفت کردنش، از آن در زره ها و همچنین در اتصال کتاب ها هم استفاده می‌شده است.
این نوع چرم، تنها نوع چرم است که در حکاکی و قالب گیری چرم می تواند مناسب باشد. چرم مراکشی در قدیم از چرم مراکشی برای صحافی کتاب استفاده می شد. این نوع چرم با محکم ترین انواع چرم ها برابری می‌کند. در عین حال، بسیار نرم و قابل انعطاف است.
اشبالت :
اشبالت که از لایه لایه کردن چرم های ضخیم بدست می آید دارای سطحی پرزدار می باشد. رنگ اشبالت می بایست یکدست و به اصطلاح مغز رنگ باشد (یعنی تمام سطح و عمق آن رنگ شده باشد).
چون اشبالت پس از برش، سطح آن سمباده می خورد لذا می بایست حتماً یکدست و صاف سمباده شده باشد. برخی از اشبالت ها دارای مغز سبک (پوک) می باشند که از نظر استقامت (استواری) بسیار ضعیف هستند.
اشبالت به علت پرزدار بودن زود خاک می گیرد. از اشبالت بیشتر جهت تهیه کیف و کفش استفاده می شود.
چرم جیر :
از پوست بز و گوساله تهیه می شود که طی فرایند خاصی و بوسیله وسایل خاصی ظاهر آن را پرداخت می کنند و سطح گوشتی را به صورت مخملی در می آورند. این نوع چرم بیشتر به عنوان آستر در داخل دیگر محصولات استفاده می شود.
تفاوت ظاهری چرم جیر با چرم اشبالت در پرزدار بودن لایه داخلی آن، رخ دار بودنش و لطافت بالای آن است.
چرم نوبوک :
چرمی است که مانند جیر و اشبالت دارای رخ مخملی است اما این نوع چرم با ظرافت بسیار پرداخت شده و دارای سطحی لطیف است.
چرم ورنی :
چرمی است که از پوست گوساله تهیه می شود و رویه آن با لاک خاصی لعاب و پوشش داده می شود تا ظاهری براق پیدا کند. از این چرم در تهیه کیف و کفش استفاده می شود.
چرم از پوست مار و مارمولک :
این نوع پوست، بسیار نازک و در عین حال محکم است. زمانی که پوست پیرایی می شود، ترک نمی خورد و آبرفتگی و کشیدگی پیدا نمی کند و دوام و استحکام زیادی دارد. پوست مارمولک ها، گرانتر از پوست مارها است. از یک مارمولک می توان حدود 30 سانتیمتر مربع پوست بدست آورد.
چرم چاپی :
چرم چاپی چرمی که پس از مرحله فینیشینگ (اتمام مراحل دباغی) با عبور دادن آن زیر غلطک های خاصی که دارای نقوش (برجستگی و فرو رفتگی) مختلف می باشد بر روی سطح آن ایجاد طرح می کنند.
طرح هایی که معمولاً بر روی سطح این چرم ها ایجاد می شوند عبارتند از شرانگ، فلوتر، بوفالو، فلاور، لیزارت، ماری، کرگدنی، پیتون و…
البته برخی مواقع چاپ اینگونه نقوش بر روی چرم ورنی نیز صورت می گیرد که به آنها چرم ورنی چاپ دار می گویند.
چرم دانه دار کامل :
از لایه خارجی پوست استفاده می شود ولی پردازش نمی گردد ، نشانه های طبیعی در این چرم مشهود است، محکم ترین و بادوام ترین نوع چرم هستند.
